Slovenci na sniježnim stazama BiH od 1878.

Istorija Istorija skijanja u BIH Slovenci na sniježnim stazama BiH od 1878.–2004.

Slovenci na sniježnim stazama BiH od 1878.–2004.

Prvi zapis o počecima skijanja u Sloveniji potiče iz 1689. godine iz ruke Janeza Vajkarda Valvasora (1641.-1693.) koji je zabilježio da su slovenački seljaci za prevoz u zimskim danima koristili neku vrstu skija. Pri tome su se za odgurivanje, upravljanje i skretanje pomagali s dugim motkama. Takvo tzv. bloško smučanje, koje zadnjih godina domaćini ponovo obnavljaju više kao zabavu iz prošlosti, po mišljenju istoričara nije imalo neposrednog uticaja na razvoj skijaškog sporta u Sloveniji. Mnogo ranije – prije približno 4.500 godina u Skandinaviji, u švedskom Hotingu su koristili skije, a zasigurno i u Norveškoj, gdje su u pećinama pronađeni očuvani crteži prvobitnih skija. Prva iskustva su se različitim putevima prenosila dalje, povremeno su se zaboravljala i ponovno obnavljala.

Na čudesnim planinama Bosne i Hercegovine prve skije su se pojavile nakon okupacije BiH godine 1878. od strane Austrougarske monarhije, a među čijim vojnicima je bilo takođe i Slovenaca. Prema slovenačkim izvorima približno u to vrijeme iz nordijskih krajeva se prenijelo u Sloveniju tzv. pravo skijanje. Među prvima se spominju Edmund Čibej, koji je 1888. naručio i dobio iz Norveške prve skije te Rudolf Cvetko, jedan od prvih školovanih učitelja skijanja iz škole Matiasa Zdarskog.

Kada je u Sarajevu, okruženom brojnim planinskim vrhovima, godine 1892. osnovan Bosansko-hercegovački turistički klub, njegovi članovi su zimi takođe počeli osvajati strme planinske vrhove. 1898. godine su pod vrhom Trebevića (1.629 m) izgradili prvu planinarsku kuću u BiH. Prije toga je 1894. bila izgrađena meteorološka stanica na vrhu Bjelašnice (2.067 mnm), gdje su u periodu između 1910. – 1914. priređivali tečajeve skijanja za austrougarske vojnike.

1905. godine su radnici u sarajevskoj Željezničkoj radionici osnovali društvo Prijatelji prirode (Die Naturfreunde), podružnicu društva iz Beča. Četiri godine kasnije 1909. je bila izgrađena prva planinarska kuća na Jahorini.

Slovenija je na tom području napredovala krupnim koracima. U Ljubljani je 1920. osnovan Zimski sportski savez koji se dvije godine kasnije pridružio Jugoslovenskom zimsko-sportskom savezu i bio primljen u članstvo Međunarodne skijaške komisije (FIS).

U Sarajevu su godine 1922. u Sportskom klubu Slavija oformili Sekciju za planinarstvo i zimski sport, prvu skijašku organizaciju u BiH s matičnom planinom Bjelašnicom. Kao prvi učitelji se spominju Slovenci. Godine 1928. su osnovali i ski klub i već naredne godine na Koševu u okolini Sarajeva priredili prvo takmičenje u skijaškom trčanju na 22 km, na kojem je učestvovalo 28 takmičara. Tada u Sloveniju na seminar za sudije, zaslugom dr. Miroslava Debeljaka, odlaze pioniri organiziranog skijanja Vlado Hrisafović i Dušan Krsmanović.

U to vrijeme su se kod bosanskih skijaša mogle vidjeti najbolje savremene skije iz Slovenije, čija je dužina bila srazmjerna visini skijaša. Koristila su se dva štapa s krpljama, više se pažnje posvećivalo vezovima i drugoj opremi kao i boljoj tehnici skijanja.

Godine 1930. su članice i članovi sarajevskih sokolskih društava u početku su skijali niz padine Trebevića (na Vracama), Koševa i Betanije. Skijali su uglavnom muškarci. Jedna od rijetkih skijašica Jelena Dopuđa posebno se prisjeća dolaska odličnog slovenačkog učitelja Nanda Majnika, koji je stigao u Sarajevo 1930. godine i organizirao kratak kurs za početnike najvjerovatnije na obližnjem Bukoviku (?), a zatim na poziv odbora Sokolske župe u Sarajevu i kurs za napredne skijaše na Crepoljskom.

Tradicionalna sredina je smatrala da je skijanje »švabski posao« i nije bilo naklonjeno da se žene uključe u skijaški pokret. Zato je pojava prave skijašice Abide Karahasanović, nastavnice u Prvoj sarajevskoj gimnaziji, predstavljala posebnu rijetkost jer se nije zadovoljila samo skijanjem na Crepoljskom, gdje je kao članica planinarskog društva Romanija vodila svoje kolegice, nego je 1931. godine učestvovala na tridesetodnevnom sokolskom kursu u Ratečama kod Planice, što ju je dovelo do pobjede na takmičenju na Jahorini iste godine. Živahna Abida Karahasanović se dobro sjećala nerazumijevanja sredine, koja je naređivala ženama muslimanske vjeroispovjesti nošenje zara, čak i rijetkima koje su se bavile sportom. O tome je pripovjedala: »… kada bih se uputila na Bjelašnicu, kuću sam napuštala s bratom i s maramom na glavi. Brat je nosio skije i drugu opremu. Spustili bi se ulicom pored Kovača do Baščaršije i tramvaja. Kada bismo ušli u voz prema Pazariću, skidala bih maramu, pod kojom sam već imala skijašku odjeću…«. Abida nije propustila niti »prvo skijaško takmičenje sarajevskih dama« na Palama februara 1933., kada su učestvovale i dvije Slovenke, Štefica Koritnik i Fanika Komosar.

Istovremeno su na Starčevici iznad Banja Luke, zahvaljujući sniježnim i hladnim zimama 1933. i l934., bili zapaženi kao vodeći u skijanju brojni Slovenci. Predrasude prema ženskom skijanju je rušila Marinka Oblak, koja je tokom studiranja prava u Beču nabavila prve skije i bila jedina u društvu uniformisane gospode te učestvovala na takmičenju sa (tada trokutastim) startnim brojem, obučena u “moderne” duge pumperice. Marinka je bila najstarija od šestero djece predsjednika banjalučkog suda Avgustina Oblaka i njegove supruge Pavle (djevojačko Deisinger), porijeklom iz Vrhnike i Logatca, a koja je teta autora ovog teksta.

Godine 1934. na takmičenju SK Romanija na stazi dugoj 22 kilometra na Trebeviću prvo mjesto u skijaškom trčanju (izvan konkurencije) osvojio je Stanko Zadnikar. Iste godine je u školi rezervnih oficira u Sarajevu boravio Gregor Klančnik, koji je predhodno osvojio treće mesto s tada rekordnim letom od 55 metara na Planici. Sa sarajevskim rođakom, željezničarem Avgustom Jerebom, obišao je svu sarajevsku okolicu i bio oduševljen snjegovitim planinama za koje je govorio da će jednoga dana postati zimski centri.

Nakon izgradnje doma Ski kluba Sarajevo prve zime na tečaju za instruktore na Crepoljskom učestvuje Franc Smolej, a to su istovremeno bile pripreme za njegov nastup na Svjetskom skijaškom prvenstvu februara 1937. u francuskom zimskom centru Šamoni gdje je kao član jugoslovenske reprezentacije ostvario zapažen uspjeh: osvojio je šesto mesto u najtežoj disciplini – trčanju na 50 kilometara.

Prvi slet jugoslovenskih skijaša, održan na Jahorini od 13. do 17. februara 1937., bio je dobar poticaj za budući razvoj zimskih sportova u BiH. Toga se prisjeća Gregor Klančnik: »… iz Mojstrane nas je pod vođstvom poznate sportistkinje Mince Rabičeve doputovalo devetero, jer smo bili iz sela s najviše državnih prvaka. Među nama je takođe bio dvanaestogodišnji Janez Polda, koji je nakon rata postao skakač svjetskih kvaliteta. Pješačili smo 14 kilometara od Pala s kompletnom opremom, a spavali na stolovima ili ispod njih u jedinom planinarskom domu Romanija. Slovenci su bili neosporni pobjednici. U trčanju prvi je bio Franc Mrak, drugi Gregor Klančnik, treći Avgust Jakopič i peti Cveto Močnik, kasnije narodni heroj, koji je izgubio život u NOB – u. U skokovima je prvi bio Franc Palme, drugi Albin Jakopič, treći mladi Janez Polda. U klasičnoj kombinaciji prvi je bio Gregor Klančnik. U smuku je pobijedio Jože Novak. Obzirom da se tokom takmičenja digla velika prašina radi navodno pristrasnog obračuna bodova od strane slovenačkih sudija, takmičenja u slalomu i alpskoj kombinaciji uopće nije održano.

Naredne 1938. godine Gregor Klančnik je na skakaonici na Poljicama na Jahorini ostvario rekordni skok dužine 40 metara. Kao početnik skakao je i Rudi Finžgar, kasniji heroj Planice. Iste godine na Jahorini na Saveznom skijaškom šampionatu Sokola na 6 km pobijedila je Rozika Holcinger iz Slovenske Bistrice, na 10 km Roman Stepičnik iz Novog Mesta, na 18 km prvi je na cilj pred Oficirskim domom stigao Alojz Klančnik. U smuku u muškoj konkurenciji je pobijedio Slavko Urbar iz Jesenica, kod žena prva je bila Mariborčanka Rozika Ajsinger.

Tokom gradnje nove skakaonice na Palama 1939. konsultant je bio poznati slovenački skijaš Franc Palme. Do početka II svjetskog rata u Sarajevu kao konstruktori su bili angažirani Leo Knap, stručnjak za skijaško trčanje i skakač Franc Pribovšek, obojica članovi tadašnje državne reprezentacije.

Jedan od prvih školovanih pionira skijanja u BiH je bio i svestrani Adolf Slokar, koji do kraja života ostaje vjeran BiH. Započeo je 1935. pobjedama u skijaškom trčanju i alpskim disciplinama, a nastupa i u skijaškim skokovima, postaje učitelj i savezni trener na seminaru u Škofjoj Loki 1938., osniva prvu (privatnu) skijašku školu na Jahorini, a dr. Ljubiša Zečević navodi da je Slokar nakon II svjetskog rata na zajedničkom takmičenju sportskih društava Sloga i Udarnik 13.01.1946. u istom danu na Trebeviću pobijedio u spustu (1:53,6) i trčanju na 10 kilometara (47:19,8). Dobitnik je više sportskih priznanja, Šestoaprilske nagrade grada Sarajeva i Priznanja za životno djelo Smučarskog saveza Jugoslavije 1982.

Iz te generacije izrastao je i Mariborčanin Slavko Potkubovšek koji je prilikom služenja vojnog roka u Sarajevu pobijedio na propagandnom slalomu 1940. na Osmicama pod Trebevićem. Na zadnjem takmičenju uoči II svjetskog rata na tromeču gradova Sarajevo – Beograd – Zagreb ponovo je u slalomu prvi Podkubovšek, dok je Slovenac Eržen (ime nepoznato ?) pobijedio u smuku. Nakon što je Podkubovšek diplomirao na DIF-u u Beogradu, ispred sarajevskoga Ski kluba ga je nagovorio prof. Aleksandar Trumić, da je dođe u Sarajevo i bude sekretar Planinarsko skijaškog saveza BiH kao i skijaški instruktor, a do 1992. je djelovao kao pedagog i dekan na FFK na Koševu, rasadniku sportskih kadrova.

Nakon završetka II svjetskog rata već 1947.godine u skromnim uslovima organizirano je prvo Republičko takmičenje BiH u alpskoj kombinaciji na kojem je učestvovalo nekoliko takmičara iz Slovenije. Narednih pedesetih godina su započeta međunarodna takmičenja, koja su vremenom postala tradicionalna. Na 1. Jahorinskom kupu 1953.god. među prve pobjednike su upisani legendarni slovenački reprezentativci Janez Štefe – u kombinaciji, smuku i veleslalomu, a Tine Mulej u slalomu. Austrijski juniorski šampion Toni Mark je bio drugi u kombinaciji (kasnije smrtno stradao u smuku), treće mesto je zauzeo Peter Križaj (Bojanov otac), četvrti je bio Zdravko Križaj (Bojanov stric). Jaka Reš se upisao kao trostruki pobjednik u nordijskom trčanju na memorijalnim takmičenjima Igmanski marš na Igmanu.

Autora ovih redova podsjeća bakrena značka na 2. Jahorinski kup 1954. i na snijeg visine tri metra kada su stazu GS i DH uredili organizatori nakon zajednička tri hodanja u kordonu od starta na Šatoru do Vrhprače i obrnuto. Još nije bio izgrađen jednosjed Cvijana Golijanina niti nabavljen ratrak. Istog februara nam je predsj. SSBiH Savo Golubović dao novi zadatak: suđenje na memorijalnom Igmanskom maršu u trčanju na hladnom Velikom polju na Igmanu.

Bosanskohercegovačkoj sportskoj javnosti su zauvijek u uspomeni ostala imena slovenačkih alpinaca, koji su osvajali odličja na našim skijaškim stazama, među njima Slava Zupančič, Ludvik Dornik, kasnije Majda Ankele, Peter Lakota, Fric Detiček, Krista Fanedl… Pamti se kada se, nažalost, 1959.godine teško povrijedio i dugo oporavljao talentirani mladi alpinac iz Maribora Peter Boškin – prilikom trening vožnje na jahorinskom smuku prema Vrhprači.

Posebno mjesto u sportskoj memoriji zauzima legendarni osvajač srebrne olimpijske medalje u veleslalomu u Stinom dolu na Bjelašnici na XIV. ZOI 1984. i dokazani prijatelj Sarajeva i BiH Jure Franko ! Cijelo Sarajevo je navijalo i za alpinca Bojana Križaja kao i za skakača Primoža Ulagu, takmičare svjetske klase.

Kandidatura za ZOI 1984. te izrada Prostornog plana posebnog područja olimpijskih borilišta i realizacija projekata na Jahorini, Bjelašnici, Igmanu i Trebeviću od 1978. do 1983. privukla je brojne stručnjake iz Slovenije. Nakon timski prihvaćenog prijedloga urbaniste Zorana Doršnera o otvaranju Bjelašnice za muške alpske staze na Babinom i Stinom dolu i Malog polja za skakaonice, (što je bilo u prostornom i infrastrukturnom skladu s ranije izabranim Velikim poljem za nordijske discipline) svoje iskustvo projektiranja skakaonica na Planici prenijela su braća Janez i Lado Gorišek i na olimpijske skakaonice na Igmanu. Istovremeno najbolji slovenački alpinac šesdesetih godina i svestrani ekspert Peter Lakota profesionalno skoro tri godine projektuje i vodi nadzor nad izvođenjem olimpijskih alpskih staza s vertikalnim transportom na Bjelašnici i na Jahorini. Vrijedi nabrojati slovenačke stručnjake u oblasti alpskog skijanja, koji su aktivno prenosili svoja dragocjena iskustva bosansko-hercegovačkim skijaškim radnicima kao su: Matjaž Hafner, doajen tehničkih delegata FIS, Janez Dekleva, predsjednik SK Alpetour Škofja Loka, Jaro Kalan, direktor Skijaškog saveza Slovenije, Tone Vogrinec, direktor alpskih reprezentacija Slovenije (prije toga ex Jugoslavije), prijateljski klubovi SK Alpetour iz Škofje Loke i SK Branik iz Maribora te drugi.

Uspješnom ostvarenju ZOI 84, planetarnog događaja za razvoj i afirmaciju Sarajeva i BiH, značajno su pridonijeli takođe Sarajlije slovenačkih korijena: Slavko Podkubovšek, tada jedini tehnički delegat FIS u BiH i rukovodilac olimpijskih takmičenja za žene na Jahorini, Drago Bozja, predsj. odbora za sport ZOI 84 i starješina GSS-a te Planinarskog saveza BiH.

Sinovi Dolfija su nastavili očevim stopama: prof. Vlatko Slokar je bio generalni sekretar Skijaškog saveza BiH, predsj. Komisije skijaških učitelja i trenera SSJ, delegat ispred BiH u Komisiji za vrhunski sport i olimpijske priprema SFKJ i kasnije direktor Ski centra Jahorina, a njegov brat prof. Mirko bio je direktor za sport u KSC Skenderija, kasnije u OC Zetra a u mladosti ski ucitelj i aktivan takmicar SSK i SK Jahorina.

Dipl. ing. Slavenko Bađura (po ocu Viliamu potomak Rudolfa Badjure pionira slovenačkog skijanja, autora prve knjige o skoli skijanja) bio je voditelj sudija i učitelja skijanja u SK Željezničar, smucarski ucitelj i medjunarodni skijaski sudija, projektant i ekspert za vert. transport, projektant skijaskih centara i dugogodisnji je potpredsjednik Smučarskog saveza Kazakhstana, profesor Sabit Abdulović – Ćelo (po majci porijeklom Slovenac) skijaski ucitelj i međunarodni skijaški sudija, organizator aktivnosti u SK Novi grad Sarajevo, Zoran Doršner koautor Prostornog plana PP ZOI 84 i autor Ski centra Bjelašnica i RP Jahorina, predsjednik Komisije za alpske discipline SSBiH, član Alpske komisije SSJ i član Međunarodne konferencije za alpske discipline FIS.

Uporedo sa ZOI 84 u saradnji s SK Alpetour iz Škofje Loke te mladim trenerima Matjažom Pretnarom, Boštjanom Gašperšičem, Romanom Rozmanom kao i demonstratorom Mitjom Valičem stasala je treća generacija bosanskih skijaša slovenačkih korijena.

Među njima su Jan Doršner (1969.-1992.) i njegov mlađi brat Ilja koji su stali na Jahorini na skije prije polaska u školu. Trenirali su povremeno na Starom vrhu s SK Alpetourom i takmičili širom Slovenije te, kao članovi selekcije matičnog kluba SK Željezničar Sarajevo i SSBiH, osvajali odličja dostupna samo najboljima u generaciji.

Da se istorija sportske saradnje između Slovenije i BiH nastavlja do današnjih dana dokazuje primjer slovenačke smučarke Mojce Rataj, studentice arhitekture iz Maribora, koja je kao državljanka BiH od 2004. nastupila kao članica olimpijske selekcije BiH i na XX. ZOI 2006. u Torinu i uvrstila se među prvih trideset u slalomu. Tako je, kao nekada prvi slovenački skijaši, koji su skijama ostavljali prve tragove na sniježnim padinama bosanskih planina te podizali prve bosanske skijaše, takođe i Mojca podučavala najmlađi naraštaj njenog tadašnjeg matičnog Skijaškog kluba Karaula na Vlašiću iznad Travnika.

Sarajevo, januara 2017. pripremio: Zoran Doršner

Korišteni izvori:
Zbornik Olimpijski korijeni novinara Branka Tomića i Bore Radosavljevića, fotografa Danila Krstanovića i dr., recenzenti prof. dr. Miodrag Perović i prof. Slavko Potkubovšek, konsultant prof. Vlatko Slokar, za izdavača SSBiH & NIŠRO Oslobođenje Petar Skert, Sarajevo 1984.

Prvo objavljivanje:
Prva varijanta teksta s fotodukumentacijom pod naslovom Na belih stezah Bosne objavljena je u opsežnoj monografiji o znamenitim Slovencima i njihovim društvima u BiH 1878. – 2000. pod naslovom Četrta stran trikotnika (Četvrta strana trokuta) izdavača i urednika Stanka Koblara s grupom autora, izdanje Mladinske knjige Založba d.d., Ljubljana 2008.